Δελτία Τύπου έως 2011

Εισήγηση  Νίκου Νικολόπουλου

Παρασκευή 17 Δεκεμβρίου 2010

Πολυχώρος IDEAL

Μια αυθεντική  κατάθεση ψυχής είναι η αφορμή για την αποψινή μας συνάντηση.

Το βιβλίο του φίλου Αθανάσιου Κούστα για  τη μητέρα της συζύγου του, τη Σόνιτσκα Κότογλου, με τίτλο «Μια ζωή... τρεις πατρίδες», αποτελεί πέρα από μια ενδιαφέρουσα ιστορία, ένα σπάνιο ντοκουμέντο ενός διωγμού σε εξέλιξη αλλά και της σφαγής εκατομμυρίων που σκοπίμως αποσιωπούν η Τουρκία, η Ρωσία αλλά –δυστυχώς– και η χώρα μας.

Είναι πράγματι ένα βιβλίο που δύσκολα  μπορεί να ταξινομηθεί: Στοιχειά βιογραφίας, απομνημονευμάτων, ιστορίας. Εθνικά τραύματα και συλλογικές μνήμες, η ανάγκη για συγχώρεση και οι σχέσεις  μεταξύ λαών, όλα μέσα από μια  προσωπική ιστορία.

Σε μια  εποχή που οι ελληνοτουρκικές  σχέσεις περνούν μια νέα ιδιαίτερη  φάση, ο Κούστας μάς μιλάει για  την περιπέτεια της Σόνιτσκα Κότογλου και του ποντιακού ελληνισμού και για το πώς βλέπει τα πράγματα μέσα από αυτήν.

Ακόμη και ο χρόνος δεν «γιατρεύει».

Απλώς βάζει τα πράγματα στη θέση τους και επιφέρει την τάξη.

Ο κύκλος της ζωής με τα πάνω και τα κάτω, δημιουργεί τη μεγάλη περιπέτεια που κάθε άνθρωπος με διαφορετικό τρόπο βιώνει.

Αλλά  η ζωή κάποιων ανθρώπων υπήρξε τόσο απρόσμενη και πολυτάραχη με τόσο έντονες διακυμάνσεις, που σήμερα, στην εποχή της μακράς ειρήνης που απολαμβάνει η χώρα μας, ίσως μοιάζει σαν ένα απίθανο εφιαλτικό παραμύθι.

Μια ζωή  γεμάτη περιπέτειες, μια ζωή άμεσα  συνδεδεμένη με την ιστορία της  Ελλάδας και των περιοχών του  Εύξεινου Πόντου...

Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος προσέφερε στον τουρκικό εθνικισμό το απαραίτητο πολιτικό πλαίσιο  για να υλοποιήσει την απόφαση  για εξόντωση των χριστιανικών ομάδων της Αυτοκρατορίας.

Οι πρώτοι διωγμοί ξεκινούν από την Ανατολική  Θράκη με τη βίαιη μετακίνηση του ελληνικού πληθυσμού.

Ακολουθούν  μεγάλες διώξεις κατά των Ελλήνων  της Δυτικής Μικράς Ασίας για  να κορυφωθούν με τη γενοκτονία στο  μικρασιατικό Πόντο. Θύματα των εκτεταμένων  εθνικών εκκαθαρίσεων υπήρξαν οι περισσότερες γηγενείς χριστιανικές ομάδες, πλην των λεγόμενων Φραγκολεβαντίνων και των ελάχιστων τουρκοορθόδοξων.

Οι μονοφυσίτες (Αρμένιοι, Ασσύριοι και λίγοι Κούρδοι), οι ορθόδοξοι (Έλληνες στον Πόντο, την  Ιωνία, την Καππαδοκία και την  Ανατολική Θράκη, καθώς και Άραβες Σύριοι στον οθωμανικό Νότο), οι προτεστάντες (Αρμένιοι και Έλληνες) και οι καθολικοί (Αρμένιοι και Άραβες), ανέρχονταν σε τέσσερα εκατομμύρια περίπου.

Ακολουθούμε μέσα από την προσωπική εμπειρία και τη ζωή ενός μεγάλου μέρους του Ελληνισμού, που ενώ ζούσαν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ειρηνικά στις πόλεις και τα χωριά του Ελληνικού Πόντου, στη συνέχεια έζησαν διώξεις, ξεριζωμούς, εθνοκαθάρσεις, εξορίες, σφαγές και αγριότητα.

Κι όμως κατάφεραν, με συνεχή ανασφάλεια και  αβέβαιο μέλλον που έγινε τρόπος ζωής, να επιβιώσουν και βεβαίως να ζήσουν και ευτυχισμένες στιγμές.

Αυτή  είναι η απλοϊκή, όπως λέει, ιστορία  που διηγηθείτε ο φίλος Αθανάσιος  Κούστας, είναι η ιστορία της  μητέρας της συζύγου του, είναι  η ιστορία της Σόνιτσκα Κότογλου, που γεννήθηκε στα Κοτύωρα  και του Αχιλλέα Παυλίδη από τη Αργυρούπολη, σε περιοχές του Πόντου με έντονο το Ελληνικό στοιχείο.

Μια περιπέτεια της ζωής προσωπική αλλά ταυτοχρόνως  και περιπέτεια ενός λαού… 

Τους  ακολουθούμε καθώς βρίσκονται κυνηγημένοι  στο Γελεντζίκ της Ρωσίας, όπου ρίζωσαν, ερωτεύτηκαν, έκαναν οικογένεια και ευτύχησαν –έστω για λίγο.

Γιατί ακολουθούν νέες διώξεις που τους οδηγούν στο γειτονικό Νοβοροσίσκ. Και μετά, λυτρωμένοι από τον εφιάλτη  της εξορίας και του θανάτου, στοιβαγμένοι σε ένα καράβι στο άγνωστο  Αιγαίο πέλαγος, φθάνουν στον προσφυγικό καταυλισμό της Χαλκίδας όπου μείναμε προσωρινά.

Τελική  κατάληξη και φιλόξενο αποκούμπι  είναι η Πάτρα, όπου σαν κυνηγημένα σπουργίτια από το χιονιά, όπως αναφέρει ο συγγραφέας, κουρνιάζουν και  κτίζουν και πάλι τα όνειρά τους στον τρίτο προσφυγικό συνοικισμό της πόλης.

Μια ζωή… τρεις πατρίδες!

«Έφθασα 88 χρονών, έζησα πολλές φορές στην ζωή μου την ανασφάλεια που  προκαλεί ο φόβος, ο διωγμός, ο  ξεριζωμός που μόνο όσοι τα έχουν  ζήσει γνωρίζουν τι σημαίνουν.

Ένοιωσα την καχυποψία και την απόρριψη.

Όμως  στην αρχή και στη μέση, έζησα  ευτυχισμένα κι αρχοντικά και  στο τέλος, ήρεμα και ειρηνικά.

Και σε καλώ, παιδί μου, να διηγηθείς αυτά που έζησα, που σου εμπιστεύτηκα, για να τα μάθουν τα εγγόνια μου  και τα δισέγγονα μου...», σημειώνει  η ίδια η Σόνια Κότογλου.

Όταν  ο Θανάσης διάβασε την ιστορία  του ποντιακού Ελληνισμού, διαπίστωσε πως τα ιστορικά γεγονότα έδεναν απόλυτα  με τις διηγήσεις και περιγραφές της γιαγιάς.

Δεν θεωρεί ο ίδιος πως είναι ιστορικός  ή συγγραφέας.

Αποφάσισε, όμως, να αποτολμήσει την καταγραφή αυτής της ιστορίας, με τρόπο απλό, όπως ακριβώς την άκουσε, συνδέοντaς την με τα ιστορικά γεγονότα και θεωρώντας ότι η περιπέτεια που έζησαν αυτοί οι άνθρωποι, θα πρέπει να γίνει γνωστή. 

Η Ρωσία  δέχθηκε μεγάλο αριθμό ελληνικών  πληθυσμών, που εγκαταστάθηκαν κυρίως στις νότιες ακτές της στον Εύξεινο Πόντο και στην περιοχή του Καυκάσου, από την αρχαιότητα ακόμη.

Κατά  την οθωμανική περίοδο υπήρξαν  εκτεταμένες μετοικεσίες ελληνικών  πληθυσμών που προέρχονταν κυρίως από την περιοχή του Πόντου και ήταν αποτέλεσμα οικονομικών και κυρίως πολιτικών συνθηκών.

Περισσότερα από 30 ελληνικά Προξενεία και Υποπροξενεία ιδρύθηκαν στην περιοχή μεταξύ των  ετών 1890-1912 για να στηρίξουν τον  ελληνισμό αυτό. Σύμφωνα με τις  εκτιμήσεις των ελληνικών αυτών  Προξενείων και των ελληνικών κοινοτήτων της Ρωσίας, ο συνολικός πληθυσμός των Ελλήνων της Ρωσίας το 1918 ξεπερνούσε τις 700.000, ενώ μόνο το 1917 στα σχολεία που ιδρύθηκαν και συντηρούνταν από τις ελληνικές κοινότητες φοιτούσαν 50.000 περίπου μαθητές και μαθήτριες.

Οι σταλινικές διώξεις πραγματοποιήθηκαν μόλις δεκαπέντε χρόνια μετά το τέλος της μεγάλης ανθρωποσφαγής που πραγματοποίησε ο τουρκικός εθνικισμός στο μικρασιατικό Πόντο.

Ολοκληρώθηκε  έτσι η εξόντωση ενός ακμαίου ελληνικού  κόσμου, ο οποίος διακρινόταν από  ιστορική συνέχεια στο χώρο και από την αίσθηση της εντοπιότητας.

Δεν είναι  τυχαίο, ότι ακόμα και σήμερα, ο αρχαιότερος επιζών λαός της  Μαύρης Θάλασσας, είναι οι Έλληνες.

Όμως, τα τελευταία υπολείμματά του εξακολουθούν να υπάρχουν και να συμμετέχουν στα  μετασοβιετικά δρώμενα, προσφέροντας στους ελλαδικούς το, μη συνειδητοποιημένη ακόμα, συγκριτικό πλεονέκτημα, να διατηρούν μειονότητες ακόμα και στη μακρινή Κεντρική Ασία, καθώς και στους ιστορικούς, την απόλαυση να μελετούν ζωντανές διαδικασίες, όπως η επανεμφάνιση του ελληνικού προσφυγικού ζητήματος και της ανθρώπινης ροής από τον Εύξεινο Πόντο προς τη βαλκανική Ελλάδα, και της συμμετοχής των Ελλήνων στις διαδικασίες διαμόρφωσης των νέων εθνών-κρατών που χαρακτηρίζουν το μετασοβιετικό κόσμο.

Πρόκειται για ένα ακμαίο και ρωμαλέο ελληνισμό, που αγνοήθηκε από την επίσημη ελληνική πολιτεία και κοινωνία για πολλές δεκαετίες, μέχρι την κατάρρευση της πρώην σοβιετικής Ένωσης, οπότε οι απόγονοι των Ελλήνων αυτών, εμφανίστηκαν στις παρυφές των ελληνικών μεγαλουπόλεων ερχόμενοι, για μια ακόμη φορά, ως πρόσφυγες –ελπίζοντας τώρα ότι αυτή θα είναι η τελευταία– στην Ελλάδα, τη μητέρα πατρίδα τους, τη χώρα με την οποία τους συνδέουν πανάρχαιοι και πανίσχυροι πολιτιστικοί δεσμοί.

Για μια  ακόμη φορά όμως η Ελλάδα δεν στάθηκε  στο ύψος των περιστάσεων.

Χωρίς μια αξιόπιστη και αποτελεσματική πολιτική υποδοχής, ένταξης και αφομοίωσης αυτού του νέου ελληνικού δυναμικού, σημαντικό μέρος του οποίου είχε υψηλό επίπεδο μόρφωσης και κατάρτισης, έγινε αιτία να χαθεί μια ακόμη  ευκαιρία τόσο στα 1939 όσο και στη δεκαετία του ’80.

Όλα αυτά κάνουν φανερό ότι απαιτείται η συγκρότηση μιας εθνικής στρατηγικής για  τον ελληνισμό, ενός εθνικού σχεδίου  που θα έχει ως κεντρικό στόχο τη συσπείρωση όλων των Ελλήνων κάτω από τους εθνικούς στόχους, με βασικά εργαλεία την εκπαίδευση και τον πολιτισμό.

Ο Αθανάσιος  Κούστας έρχεται απλώς να μας  θυμίσει αυτό το χρέος.

Για να αντιληφθούμε πόσο μακρινά μας φαίνονται  όλα αυτά στην σημερινή εποχή, ενώ  είναι τόσο κοντινά και θα ήταν δυνατόν να συμβούν σε οποιαδήποτε ιστορική περίοδο.

Ακόμη και σε εμάς... 

Ευχαριστώ.