Άρθρα

Η τεράστια οικολογική αλλά και η οικονομική καταστροφή στον Κόλπο του Μεξικού είναι αυτό που πάσει θυσία πρέπει να αποφευχθεί στον Μεσογειακό χώρο. Προσπαθούμε να αντλήσουμε διδάγματα και να ενσωματώσουμε γνώσεις από αυτή την τραγική εμπειρία λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της Μεσογειακής λεκάνης, οι οποία στην απευκταία περίπτωση μιας αντίστοιχης καταστροφής, θα υποστεί πολύ μεγαλύτερες συνέπειες και ποιοτικά αλλά και ποσοτικά και θα επηρεάσει άμεσα την ζωή δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων. Ο μόνιμος πληθυσμός των μεσογειακών ακτών είναι της τάξης των 150 εκατομμυρίων ανθρώπων και από τα νερά της βρέχονται 21 χώρες. Ο πληθυσμός αυτός μπορεί να διπλασιαστεί κατά την καλοκαιρινή περίοδο καθώς η Μεσόγειος είναι από τους πλέον δημοφιλείς προορισμούς διακοπών στον κόσμο.  Η εμπειρία από το ατύχημα στην εξέδρα Deepwater Horizon πρέπει να οδηγήσει σε ειλικρινή προβληματισμό στην Ευρώπη και τις λοιπές μεσογειακές χώρες σχετικά με το κατά πόσον το σημερινό ρυθμιστικό πλαίσιο και οι πρακτικές επαρκούν από την άποψη της ασφάλειας, της ετοιμότητας και αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης.

ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ

1. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

• Η Μεσόγειος ως γεωφυσικός χώρος, ως  δίαυλος διακίνησης πετρελαίου και φυσικού αερίου,  ως χώρος αποθήκευσης και επεξεργασίας, ως παραγωγός περιοχή.
• Διυλιστήρια, λιμένες φόρτωσης/εκφόρτωσης, σταθμοί μεταφόρτωσης
•  Παράκτιες και υποθαλάσσιες γεωτρήσεις στην Μεσόγειο
• Αγωγοί μεταφοράς πετρελαίου/φυσικού αερίου που εκβάλλουν στη Μεσόγειο
• Γεωλογικά και κλιματολογικά χαρακτηριστικά που επηρεάζουν τις πιθανότητες πρόκλησης καταστροφών (σεισμικότητα, ηφαίστεια)

 

Η Μεσόγειος θάλασσα είναι μια κλειστή θαλάσσια λεκάνη που παρεμβάλλεται μεταξύ Β. Αφρικής μέσης Ανατολής και Ν. Ευρώπης. Μέσω του Εύξεινου Πόντου της Προποντίδας και του Βοσπόρου καθώς και του δικτύου των ποτάμιων διόδων του Δούναβη συνδέονται  η  Ρωσία, οι παρευξείνιες χώρες και  χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης.  Επιπλέον η Διώρυγα του Σουέζ αποτελεί την πύλη προς την Αραβική θάλασσα τον  Περσικό Κόλπο και τις θάλασσες και ωκεανούς της Ανατολής ενώ το Γιβραλτάρ τη συνδέει με το Ατλαντικό. Το 90% των μεταφορών μεταξύ της ΕΕ και του υπόλοιπου κόσμου και περίπου το 40% των ενδοευρωπαϊκών μεταφορών διενεργείται μέσω της θάλασσας.

 

Ο κομβικός της ρόλος έχει ως αποτέλεσμα την διέλευση καθημερινώς  χιλιάδων πλοίων είτε  με προορισμό χώρες της Μεσογείου είτε με προορισμό τις πύλες σύνδεσης με τις άλλες θάλασσες και ωκεανούς. Το γεγονός ότι η ίδια η Μεσόγειος είναι περιοχή παραγωγός πετρελαίου και φυσικού αερίου αλλά και γειτνιάζει με τις σημαντικότερες πετρελαιοπαραγωγούς  χώρες του Βορείου Ημισφαιρίου και του κόσμου έχει ως αποτέλεσμα, ανάμεσα στα άλλα αγαθά  να διακινούνται καθημερινά εκατομμύρια τόνοι ορυκτών υδρογονανθράκων ή/και παραγώγων τους  με πλήθος δεξαμενοπλοίων κάθε ηλικίας, τύπου, λειτουργικής κατάστασης, ασφαλών και μη.

 

Συγκεκριμένα κάθε χρόνο διακινούνται στη Μεσόγειο 360 εκατ. τόνοι πετρελαίου που αντιπροσωπεύει περίπου το 30% της συνολικής ποσότητας πετρελαιοειδών που διακινούνται μέσω θαλάσσης. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (2000 & 2006), ο κύριος άξονας μεταφοράς πετρελαίου στη Μεσόγειο, φθάνοντας μάλιστα το 90%, αρχίζει από την Αίγυπτο προς το Γιβραλταρ, δια μέσου της Σικελίας, της Μάλτας μέχρι το Μαρόκο. Τα στοιχεία δείχνουν επίσης πως ο μέσος ετήσιος απολογισμός των ναυτιλιακών ατυχημάτων στη Μεσόγειο ξεπερνά τα 60 συμβάντα. Από αυτά τα 15 ατυχήματα αφορούν πλοία που δημιουργούν μεγάλες πετρελαιοκηλίδες και πως η γεωγραφική κατανομή των καυτών σημείων (θαλάσσιες περιοχές με έντονα φαινόμενα ρύπανσης) συνδέεται άμεσα με την πυκνότητα των δρομολογίων της ναυτιλίας και με τα μεγάλα λιμάνια. Συνεπεία όλων των παραπάνω στις  ακτές της Μεσογείου υπάρχει πλήθος εγκαταστάσεων παραλαβής, αποθήκευσης, μεταφόρτωσης και επεξεργασίας κάθε είδους αγαθών και επιπλέον να καταλήγουν πολλοί αγωγοί μεταφοράς.

 

Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στην Μεσόγειο μόνο, υπάρχουν 60 διυλιστήρια.   

Πέραν των παραπάνω η διαρκώς αυξανόμενη ανάγκη για τους ορυκτούς υδρογονάνθρακες, η σταδιακή εξάντληση των «εύκολων» κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου έχει σαν αποτέλεσμα η έρευνα για νέες πηγές να κατευθύνεται προς πλέον πολύπλοκα περιβάλλοντα που χαρακτηρίζονται από κοιτάσματα υψηλής πίεσης/υψηλής θερμοκρασίας, μεγαλύτερα βάθη ή/και ακραίες κλιματικές συνθήκες που μπορεί να περιπλέξουν τον χειρισμό των υποθαλάσσιων εγκαταστάσεων και την αντιμετώπιση περιστατικών. Παράλληλα, οι εγκαταστάσεις παραγωγής από ώριμα κοιτάσματα είναι πεπαλαιωμένες και συχνά τις αναλαμβάνουν προς εκμετάλλευση ειδικευμένες επιχειρήσεις με μικρότερη κεφαλαιακή επιφάνεια.

 

Στη Μεσόγειο υπάρχει πλήθος υπεράκτιων εγκαταστάσεων άντλησης πετρελαίου και φυσικού αερίου όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα. Εξάλλου, ενώ ο αριθμός των εγκαταστάσεων στον Εύξεινο Πόντο και τη Βαλτική Θάλασσα κινείται ακόμη σε μονοψήφια επίπεδα, υπάρχουν σήμερα περισσότερες από 100 εγκαταστάσεις που λειτουργούν στα ύδατα της ΕΕ στη Μεσόγειο και έχουν αναφερθεί σχέδια να αρχίσουν νέες έρευνες στις ζώνες της Μάλτας και της Κύπρου. Επίσης, έρευνα για πετρέλαιο και φυσικό αέριο ή αντίστοιχη παραγωγή διενεργείται στα ανοικτά των ακτών της Αλγερίας, την Κροατίας, της Αιγύπτου, του Ισραήλ, της Λιβύης, της Τυνησίας, της Τουρκίας και της Ουκρανίας.

 

 

Πηγή: Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος

 

 

Η περιοχή της Μεσογείου και ειδικά της ανατολικής έχει έντονα στοιχεία σεισμικότητας.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Στην Ελλάδα:

Κάθε 18 μέρες -κατά μέσο όρο- γίνεται ένας σεισμός μεγέθους 5 R.

Κάθε 6 χρόνια -κατά μέσο όρο- γίνεται ένας σεισμός μεγέθους 7 R.

Κάθε χρόνο ένας πιθανός μέγιστος σεισμός είναι μεγέθους 6,3 R.

 

Το ρήγμα στη θάλασσα του Μαρμαρά το οποίο δεν έχει ενεργοποιηθεί από το 1766 μπορεί να δώσει σεισμό έως 7,4 Ρίχτερ και ταυτόχρονα να ενεργοποιήσει τα παρακλάδια του στον Ελλαδικό χώρο. Αντίστοιχοι κίνδυνοι, για ανάλογου μεγέθους σεισμούς υπάρχουν και σε άλλα σημεία της Μεσογειακής λεκάνης.

Στην Μεσογειακή λεκάνη υπάρχουν 16 ενεργά ηφαίστεια τα οποία εντοπίζονται στην Ελλάδα και στην Ιταλία.

Η Μεσόγειος είναι μια κλειστή θάλασσα. Κάθε φυσικό φαινόμενο μεγάλης ισχύος και  κλίμακας που γίνεται σε αυτή την περιοχή αμέσως γίνεται αισθητό σχεδόν σε όλη την παράκτια μεσογειακή λεκάνη.

Η κύρια γενεσιουργός αιτία των τσουνάμι είναι οι σεισμοί. Ωστόσο μπορούν να παρουσιασθούν και κατά την διάρκεια μίας ηφαιστειακής έκρηξης όταν η αποκοπή και η πτώση ενός τμήματος του ηφαιστείου στην θάλασσα μπορεί να δώσει αυτά τα κύματα.
Έχει υπολογισθεί ότι σε μια πιθανή κατολίσθηση από το ηφαίστειο της Αίτνας θα δημιουργηθεί τσουνάμι που θα φθάσει σε ένα ύψος περίπου 40 μέτρων κοντά στην Καλαβρία, και θα  προκαλέσει κύματα 8 έως 13 μέτρα υψηλά κατά μήκος των ακτών της Ελλάδας και της Λιβύης, και 2 έως 4 μέτρα υψηλά στα μέρη της Αιγύπτου και της Συρίας. Δεν είναι η πρώτη φορά που έγινε ένα τέτοιο φαινόμενο για τον λόγο αυτό το σενάριο είναι εφικτό. Πριν από 8000 χρόνια, μια τεράστια ηφαιστειακή κατολίσθηση στα ανοικτά του ηφαιστείου της  Αίτνας, στην Σικελία προκάλεσε τσουνάμι που κατέστρεψε την ανατολική ακτή της Μεσογείου.

 

2.   ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΔΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΧΩΡΩΝ

•  Γεωπολιτικές συνθήκες, διακρατικές σχέσεις και συμφωνίες, διακρατικές συνεργασίες, συμμετοχές Μεσογειακών κρατών σε διεθνείς οργανισμούς ή/και συνασπισμούς
• Διεθνείς Περιβαλλοντικές Οργανώσεις
•  Διαφορές πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτιστικές, τεχνολογικές

 

Η Μεσόγειος ιστορικά συνδέει, αλλά και χωρίζει λαούς και πολιτισμούς. Στις ακτές της ευδοκίμησαν διαφορετικές θρησκείες, διαφορετικά πολιτικά συστήματα διαφορετικοί πολιτισμοί και διαφορετικοί λαοί. Ως πολιτικός χώρος υπήρξε ενοποιημένος για ικανά  χρονικά διαστήματα στην Ιστορία. Στην δική μας εποχή έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς μια εκούσια προσέγγιση των χωρών και πολιτική συνεργασία. Οι μεσογειακές χώρες συνδέονται μεταξύ τους με πλήθος απευθείας διμερών και πολυμερών διακρατικών συμφωνιών αλλά και εμμέσως μέσω της συμμετοχής τους σε Διεθνείς Οργανισμούς. Η παρούσα Συνέλευση είναι ένα καλό παράδειγμα αλλά και μια έμπρακτη απόδειξη της βούλησης όλων μας για στενότερη και πιο ουσιαστική συνεργασία των λαών μας. Βεβαίως ακόμα δεν έχουν εξομαλυνθεί όλα τα εμπόδια αλλά και έχουμε την βούληση να τα ξεπεράσουμε και εργαζόμαστε προς αυτή την κατεύθυνση. 

 

Θεωρώ λοιπόν δεδομένη την καλή διάθεση και προθυμία όλων μας για συνεργασία πολύ δε περισσότερο λαμβάνοντας υπόψη ότι αυτή η συνεργασία έχει ως στόχο να διαφυλάξει την ουσιαστική ποιότητα της ζωής μας, που συνδέεται άμεσα με τον ευλογημένο τόπο στον οποίο έχουμε όλοι την τύχη να ζούμε. Στην συνεργασία αυτή θα έχουμε πιστεύω και σημαντική βοήθεια από έγκυρες και υπεύθυνες οργανώσεις πολιτών, όπως οι περιβαλλοντικές οργανώσεις που έχουν την δική τους τεχνογνωσία σε περιβαλλοντικά θέματα και με δυναμισμό ενεργούν για την προστασία του περιβάλλοντος.

Είναι αλήθεια ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ των χωρών μας σε θέματα θρησκευτικά, κοινωνικά , πολιτιστικά αλλά και τεχνολογικά. Η στενή μας συνεργασία όμως με αφορμή ένα τόσο καίριο και ζωτικό θέμα θα βοηθήσει και στην καλύτερη κατανόηση του ενός πολιτισμού από τον άλλο αλλά και στην γεφύρωση των διαφορών σε τεχνολογία και τεχνογνωσία.         

 

3.   ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ για την ασφάλεια  (άντληση, λειτουργία, αποθήκευση, φόρτωση και μεταφορά)

·                    Εθνική Νομοθεσία

·                    Οδηγίες της ΕΕ

·                    Διεθνής Νομοθεσία

the Barcelona Convention in 1975

ICZM protocol

project PEGASO

 

4.       ΣΥΓΚΡΙΣΗ των νομικών, γεωπολιτικών, γεωφυσικών και κλιματολογικών παραγόντων του Κόλπου του Μεξικού με τους αντίστοιχους της Μεσογείου.

Είναι σημαντικό να προσδιοριστούν σε όλα τα επίπεδα οι  ομοιότητες και οι διαφορές μεταξύ της Μεσογείου και του Κόλπου του Μεξικού ώστε με μεγαλύτερη ακρίβεια και αποτελεσματικότητα να προβλέψουμε κάθε πιθανό σενάριο καταστροφής και να προσεγγίσουμε κάθε δυνατή  προληπτική ενέργεια. 

Ο Κόλπος του Μεξικού έχει πολύ μικρότερη σεισμογένεια από την Μεσόγειο θάλασσα, λιγότερα ενεργά ηφαίστεια και πολύ μικρότερη κυκλοφορία πλοίων καθώς και λιγότερες παράκτιες και υπεράκτιες εγκαταστάσεις.

Στον κόλπο του Μεξικού έχουν ακτές το Μεξικό, η Κούβα και οι ΗΠΑ. Δεδομένης και της διαφοράς ισχύος, των μέσων και της  τεχνολογίας μεταξύ των χωρών αυτών, καθώς και τον μικρό τους αριθμό είναι σαφές ότι υπήρχε η δυνατότητα των Αρχών, ειδικά των ΗΠΑ να δράσουν άμεσα με πλήθος προσωπικού και μέσων, χωρίς να χάσουν χρόνο σε διπλωματικές επαφές, διαπραγματεύσεις  και ρυθμίσεις.  Επιπλέον δε και η εταιρεία εξόρυξης επικοινωνούσε άμεσα και γρήγορα με τις αρμόδιες Αρχές για τον καλύτερο συντονισμό της αντίδρασης.

Αντίθετα στη Μεσόγειο σε παρόμοια περίπτωση είναι πολύ πιθανό ότι και δεν θα γινόταν άμεσα αντιληπτό το ατύχημα αλλά και η αντίδραση των θιγομένων Κρατών θα ήταν καθυστερημένη καθώς για να ενεργοποιηθούν και να διατεθούν  επαρκή σε αριθμό προσωπικό και μέσα θα έπρεπε να προηγηθούν πολύπλευρες και διασταυρούμενες διαπραγματεύσεις μεταξύ τους και ενδεχομένως να ξεπερασθούν προβλήματα σχέσεων μη-φιλίας μεταξύ των ενδιαφερομένων. Σε κάθε δε περίπτωση είναι πιθανό τα διατιθέμενα σε πρώτο χρόνο μέσα να μην ήταν στην κορυφή της τεχνολογίας. Ακόμα ο συντονισμός των ενεργειών της αντίδρασης δεν θα ήταν εύκολος καθώς θα συνεργάζονταν ομάδες διαφορετικών εθνικοτήτων με διαφορές κουλτούρας αλλά και γλώσσας. Επιπρόσθετα η συνεργασία με την ιδιοκτήτρια της εγκατάστασης θα ήταν δύσκολη καθώς θα έπρεπε πιθανώς να έχει πολύπλευρες επικοινωνίες με τους εκπροσώπους κάθε ενδιαφερομένου. 

Παρά τα πλεονεκτήματα που φαίνεται να υπήρχαν σε σχέση με τη Μεσόγειο η καταστροφή τελικά ήταν τεράστια. Στο μέγεθος της καταστροφής συνέβαλε αποφασιστικά ο ικανός χρόνος που μεσολάβησε από την έναρξη της διαρροής μέχρι την σφράγισή της.

Αιτίες της καταστροφής σύμφωνα με την έκθεση της BP ήταν ο συνδυασμός αστοχίας υλικού, ανθρώπινων λαθών και παραλείψεων.

 

5.       ΣΕΝΑΡΙΑ - ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ πιθανών κινδύνων από διαρροή

• Πηγές πιθανής διαρροής

Οι πιθανές αιτίες πρόκλησης μιας οικολογικής καταστροφής από διαρροή πετρελαιοειδών στη Μεσόγειο είναι πολλές. Λόγω δε της μορφολογίας και του μεγέθους της λεκάνης τις συνέπειες, σε περίπτωση ατυχήματος παρόμοιου μεγέθους με αυτό του Κόλπου του Μεξικού, θα τις υποστούν, άμεσα ή έμμεσα,  όλες οι χώρες που βρέχονται από αυτήν.

Παρακάτω παρατίθενται οι πιθανότερες αιτίες διαρροής :

Διαρροή από χερσαίες εγκαταστάσεις. Υπολογίζεται ότι μόνο από  ατυχήματα κατά την διαδικασία φόρτωσης – εκφόρτωσης από τα 60 διυλιστήρια στις ακτές της διαρρέουν κάθε χρόνο κατά μέσο όρο 20.000 τόνοι πετρελαιοειδών.

Ναυτικά Ατυχήματα και απορρίψεις καταλοίπων από πλοία : Κατά μέσο όρο κάθε χρόνο στη Μεσόγειο συμβαίνουν περίπου 60 θαλάσσια ατυχήματα, 15 από τα οποία αφορούν πλοία τα οποία δημιουργούν πετρελαιοκηλίδες και χημικές κηλίδες. Οι πιο επιρρεπείς στα ατυχήματα περιοχές, -λόγω έντονης θαλάσσιας κυκλοφορίας- είναι το Στενό του Γιβραλτάρ κι ο Πορθμός της Μεσσήνης, ο Πορθμός της Σικελίας και οι οδοί πρόσβασης προς τα Στενά των _Δαρδανελλίων, καθώς και αρκετά λιμάνια και οδοί προσέγγισής του, ιδίως η Γένοβα,το Λιβόρνο, η Τσιβιταβέκια, η Βενετία, η Τεργέστη, ο Πειραιάς, η Λευκωσία/Λάρνακα, η Βηρυττός και η Αλεξάνδρεια. Η γεωγραφική κατανομή των συνηθέστερων σημείων ρύπανσης συνδέεται με την πυκνότητα της κυκλοφορίας της ναυτιλίας στις διάφορες οδούς της Μεσογείου. Ήδη υπολογίζεται ότι στα νερά της καταλήγουν κατά μέσο όρο περίπου 22,000 τόνοι ετησίως συνεπεία ναυτικών ατυχημάτων( Σύμφωνα με την έκθεση (1999) για τη Μεσόγειο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Ενωσης. )

Τα ατυχήματα αυτά είναι συγκρούσεις πλοίων, πρόσκρουση σε υφάλους, προσάραξη σε αβαθή, εσκεμμένη απόρριψη πετρελαιοειδών λυμάτων, διαρροή πετρελαίου και λοιπών πετρελαιοειδών από ναυάγια.

 

Ατύχημα από οποιαδήποτε αιτία σε υπεράκτια εγκατάσταση άντλησης πετρελαίου:

Παρόμοιο μεγάλης έκτασης ατύχημα δεν έχει αναφερθεί στην Μεσόγειο παρά τον ικανό αριθμό υπεράκτιων εγκαταστάσεων. Όμως οι πιθανότητες να συμβεί συν τω χρόνω αυξάνονται και λόγω της εξάντλησης των παλαιών «εύκολων» αποθεμάτων και τον συνεπακόλουθο  προσανατολισμό προς μεγαλύτερα βάθη υπό δυσχερέστερες συνθήκες άντλησης  αλλά και λόγω της προβλεπόμενης αύξησης του αριθμού μέσω των εντατικών ερευνών για νέα κοιτάσματα από χώρες που μέχρι σήμερα δεν είχαν ενεργοποιηθεί. Ενδεικτικά αναφέρουμε την πλωτή εξέδρα που είναι στη φάση της κατασκευής ανοικτά της Λιβύης. Η κατασκευάστρια εταιρεία BP ξεκίνησε από το καλοκαίρι του 2010 τις εργασίες μετά 3  χρόνια διαπραγματεύσεων με την Λιβυκή κυβέρνηση. Η Εξόρυξη θα γίνεται από βάθος 1700 έως 1900 μέτρων και προφανώς θα χρησιμοποιηθεί τεχνολογία ανάλογη με αυτή στον Κόλπο του Μεξικού όπου η ίδια εταιρεία αντλούσε από 1700 μέτρα βάθος. Σε αυτά τα βάθη λόγω και της τεράστιας υδροστατικής πίεσης γίνεται τεχνικά εξαιρετικά δύσκολη η επισκευή τυχόν βλάβης, ή το κλείσιμο ενός ρήγματος απ’ όπου διαρρέει πετρέλαιο.

Σε περίπτωση ατυχήματος στην συγκεκριμένη εγκατάσταση σε αυτή την περιοχή,  όπως έγραψε η έγκυρη ιταλική οικονομική εφημερίδα «24 Ore», σαν και αυτή που συνέβη πρόσφατα στον Κόλπο του Μεξικού, στο βεληνεκές της βρίσκονται οι ελληνικές ακτές και συγκεκριμένα οι νότιες ακτές της Πελοποννήσου (640 χλμ.) και της Κρήτης (644 χλμ.). Πιο κοντά βρίσκονται οι ακτές της Τυνησίας, της Μάλτας και της Ιταλίας.

Η επιφάνεια, η οποία υπολογίζεται ότι θα μπορούσε να καλύψει η πετρελαιοκηλίδα στην περίπτωση ενός τόσο σοβαρού οικολογικού συμβάντος, όπως του Κόλπου του Μεξικού, είναι έως και το 20% της συνολικής έκτασης της Μεσογείου θαλάσσης, που ουσιαστικά είναι μια κλειστή θάλασσα. Σε απόλυτους αριθμούς και με το δεδομένο ότι η επιφάνεια της Μεσογείου είναι 2,5 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα, το ακάθαρτο πετρέλαιο θα μπορούσε να καλύψει 500.000 τετρ. χλμ. στον κεντρικό χώρο της λεκάνης, με ανυπολόγιστες επιπτώσεις στο όλο οικοσύστημα. Πολλοί υποστηρίζουν ότι στην περίπτωση αυτή η Μεσόγειος θα μετατρεπόταν σε νεκρή θάλασσα. Επιπλέον Ο καθηγητής θαλάσσιας οικολογίας Νίκολα Σέκι, του πανεπιστημίου του Σάσαρι, προειδοποιεί ότι μια διαρροή ακάθαρτου πετρελαίου στη Μεσόγειο θα έχει πολλαπλάσια επίπτωση από αυτήν του κόλπου του Μεξικού, επειδή δεν έχει ένα θαλάσσιο ρεύμα όπως εκείνο, αλλά είναι «μια λακκούβα», στις ακτές της οποίας ζουν 150 εκατομμύρια άνθρωποι.

             

6.       ΣΧΕΔΙΑ – ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ αντιμετώπισης πιθανής ρύπανσης

·                                Ύπαρξη Εθνικών Σχεδίων

·                                Διακρατική Συνεργασία

·                                Υποδομή , Μέσα, Προσωπικό

Αναμβισβήτητα κάθε χώρα έχει συμφέρον να διατηρήσει την εγχώρια παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου, για λόγους ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού, καθώς και για τη διατήρηση των θέσεων εργασίας και των επιχειρηματικών ευκαιριών της οικονομίας της. Μολονότι δεν είναι δυνατόν να εξαλειφθούν πλήρως οι κίνδυνοι από τις περισσότερες ανθρώπινες δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένου του κλάδου της υπεράκτιας εκμετάλλευσης κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, πρέπει να κατοχυρώνεται η ασφάλεια και η ακεραιότητα των εργασιών και η μέγιστη προστασία των πολιτών και του περιβάλλοντος.

Κάθε χώρα έχει το δικό της Εθνικό Σχέδιο αντιμετώπισης κρίσεων και έχει προβλέψει ώστε να είναι διαθέσιμα τα απαραίτητα μέσα. Το μέγεθος και η σπουδαιότητα όμως της καταστροφής που συνέβη κατέστησαν φανερό ότι καμία χώρα με τα δικά της μόνο μέσα δεν είναι σε θέση να την αντιμετωπίσει. Απαιτείται καταρχήν επανεξέταση όλων των υπαρχόντων σχεδίων και  στενή πολύπλευρη συνεργασία των χωρών της Μεσογείου για να έχουμε ελπίδες να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά παρόμοια γεγονότα. Με αυτό το πνεύμα ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επανεξέτασε την  εφαρμοστέα ευρωπαϊκή νομοθεσία και μετά από διαβουλεύσεις με τον κλάδο και τις αρμόδιες αρχές των κρατών μελών, η Επιτροπή εντόπισε τον Ιούλιο πέντε βασικούς τομείς όπου απαιτείται δράση για να διατηρηθούν τα αξιόπιστα επίπεδα ασφάλειας και περιβαλλοντικής προστασίας της ΕΕ:

·      διεξοδικές διαδικασίες αδειοδότησης,

·      βελτιωμένοι έλεγχοι από τις δημόσιες αρχές,

·      αντιμετώπιση των κενών της εφαρμοστέας νομοθεσίας,

·      ενισχυμένη αντιμετώπιση καταστροφών από την ΕΕ και

·      διεθνής συνεργασία για την προώθηση της ασφάλειας στην ανοικτή θάλασσα και των ικανοτήτων αντιμετώπισης σε όλη την υφήλιο.

Τα  κράτη μέλη της ΕΕ και ο κλάδος διαθέτουν ήδη ειδικές βέλτιστες πρακτικές για την ασφάλεια, την ετοιμότητα και την αντιμετώπιση. Ωστόσο, ο κίνδυνος μεγάλων υπεράκτιων ατυχημάτων καθιστά επιτακτική την ανάγκη να αποτελεί τον κανόνα η εφαρμογή της υπερσύγχρονης τεχνολογίας σε ολόκληρη την ΕΕ και τα ύδατά της αφενός αλλά και διεθνώς. Η καθιέρωση ενιαίου υψηλού επίπεδου ασφάλειας θα αποσπάσει την πλήρη εμπιστοσύνη των πολιτών και μπορεί να στηρίξει τις προσπάθειες για την  κατοχύρωση υψηλών επίπεδων ασφάλειας, ετοιμότητας και αντιμετώπισης και πέραν των ευρωπαϊκών συνόρων, τόσο στα ύδατα της δικαιοδοσίας άλλων χωρών όσο και σε διεθνή ύδατα. Σε αυτή την προσπάθεια την αναγκαιότητα της οποίας οι Μεσογειακές χώρες έχουν ήδη διαγνώσει συμμετέχουμε όλοι. 

 

7.        ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ – ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ

• Προσαρμογή – συμπλήρωση υφιστάμενων Οδηγιών και Κανόνων Ασφάλειας
• Διακρατικές Συμφωνίες Συνεργασίας
• Συντονισμός ελέγχων, εποπτείας, δράσης
• Οργανωτικές προτάσεις

Η βελτίωση της ασφάλειας των πολιτών και η προστασία του περιβάλλοντος δεν επιτρέπεται να εξαρτώνται αποκλειστικώς από τη διακριτική πρωτοβουλία του κλάδου και την αυτορρύθμιση. Επίσης η ύπαρξη σημαντικών διαφορών στις Εθνικές Νομοθεσίες και το Κανονιστικά πλαίσια λειτουργίας του κυκλώματος παραγωγής –διακίνησης – επεξεργασίας των πετρελαιοειδών ακυρώνουν κάθε ουσιαστική προσπάθεια προς την σωστή κατεύθυνση. 

Τα διεθνή καθεστώτα για τις υπεράκτιες δραστηριότητες εκμετάλλευσης κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου είτε δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως είτε λείπουν αποτελεσματικοί μηχανισμοί επιβολής τους, ενώ ακόμα και στην Ευρώπη η κατάσταση υπαγορεύεται σε μεγάλο βαθμό από τις διατάξεις στην εθνική νομοθεσία των μεμονωμένων κρατών μελών, καθώς η κοινοτική νομοθεσία είτε δεν καλύπτει διάφορα σχετικά θέματα του τομέα ή προβλέπει μόνο τα ελάχιστα επίπεδα επιδόσεων. Εξάλλου, οι διατάξεις που ισχύουν για τις υπεράκτιες δραστηριότητες συχνά είναι διασκορπισμένες σε διάφορα νομοθετικά μέτρα της ΕΕ.

Ως αποτέλεσμα τα καθεστώτα για τη χορήγηση αδειών, την επιχειρησιακή ασφάλεια και την περιβαλλοντική προστασία διαφέρουν από ένα κράτος στο άλλο. Κάθε κράτος εκδίδει άδειες και άλλες εγκρίσεις που απαιτούνται για την έρευνα και εκμετάλλευση πόρων υδρογονανθράκων στο έδαφός του και στα ύδατα που υπάγονται στη δικαιοδοσία του, θέτοντας τις δικές του απαιτήσεις για τη χορήγηση τους. Ωστόσο, εγκρίσεις από μεμονωμένα κράτη για γεωτρήσεις στα ανοικτά των ακτών τους μπορεί να έχουν σημαντικές επιπτώσεις σε άλλα κράτη Οι περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές ζημιές που προξενεί μεγάλη διαρροή πετρελαίου πλήττουν θαλάσσιες και παράκτιες περιοχές ανεξαρτήτως εθνικών συνόρων. Επομένως, είναι σημαντικό οι διαδικασίες αδειοδότησης οπουδήποτε στην Μεσόγειο και την  Ευρώπη να ανταποκρίνονται σε ορισμένα βασικά κοινά κριτήρια. Οι εθνικές διαδικασίες αδειοδότησης σε όλα τα κράτη πρέπει να αναθεωρηθούν ώστε να αντικατοπτρίζουν αναγνωρισμένες βέλτιστες πρακτικές και να συμπεριλαμβάνουν τις κοινές υποχρεώσεις για την ασφάλεια, την υγεία και την περιβαλλοντική απόδοση, τη διαχείριση κινδύνων και την ανεξάρτητη επαλήθευση.

Άλλος σημαντικός παράγοντας  είναι ότι η ανομοιογένεια συνεπάγεται κίνδυνο επιβράδυνσης της συντονισμένης αντιμετώπισης ατυχημάτων που πλήττουν περισσότερα του ενός κράτη, καθώς τα τεχνικά πρότυπα, οι μορφότυποι δεδομένων και οι διαδικασίες αντιμετώπισης ποικίλλουν ανά την Ευρώπη αλλά και εντός της ίδιας θαλάσσιας λεκάνης. Το κοινό καθεστώς αδειοδότησης πρέπει να υποστηρίζεται από σαφές καθεστώς περί ευθύνης, το οποίο να περιλαμβάνει επαρκή μέσα χρηματοοικονομικής ασφάλειας για την κάλυψη μεγάλων συμβάντων. Τα υφιστάμενα μέσα χρηματοοικονομικής ασφάλειας πρέπει να αξιολογηθούν σε σχέση με τα οικονομικά ανώτατα όρια και ενδεχομένως να είναι σκόπιμο να συμπληρωθούν με άλλα μέσα κάλυψης κίνδυνου, όπως ταμεία, ασφαλιστήρια, εγγυήσεις, κλπ.

Πέραν της ενοποίησης κριτηρίων και διαδικασιών επιβάλλεται και η ενοποίηση των προδιαγραφών και διαδικασιών ελέγχου, προληπτικών και κατασταλτικών, εφαρμογής των κοινών κανόνων.

Ανάλογη συνεργασία και συντονισμός θα πρέπει να υπάρξει και στην αντιμετώπιση των περιστατικών ρύπανσης. Σημαντικό βήμα θα είναι η επανενεργοποίηση, της διαδικασίας για τη θέση σε ισχύ του πρωτοκόλλου καταπολέμησης της ρύπανσης από υπεράκτιες δραστηριότητες στη Μεσόγειο. Έτσι θα καταστεί δυνατή η συμμετοχή του ήδη υπάρχοντος Μεσογειακού Περιφερειακού Κέντρου Επειγόντων Περιστατικών Θαλάσσιας Ρύπανσης (REMPEC) στην πρόληψη καταστάσεων έκτακτης ανάγκης στην ανοικτή θάλασσα, την ετοιμότητα για αυτές και την αντιμετώπισή τους. Σημαντικό ρόλο μπορεί να διαδραματίσει Το Κέντρο Παρακολούθησης και Πληροφόρησης (ΚΠΠ/MIC), το οποίο διαχειρίζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, λειτουργεί σε 24ωρη βάση, 7 ημέρες την εβδομάδα. Εάν χρειαστεί, το ΚΠΠ μπορεί να κινητοποιήσει ταχέως το δυναμικό ανάκτησης πετρελαίου του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ασφάλειας της Ναυσιπλοΐας (EMSA). Παρά το γεγονός ότι ο EMSA εστιάζεται στη θαλάσσια ρύπανση από πλοία και τις σχετικές δραστηριότητες ετοιμότητας για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών, θα ήταν σκόπιμο να παρεμβαίνει σε περίπτωση διαρροής πετρελαίου από υπεράκτιες εγκαταστάσεις, επειδή το δυναμικό που διαθέτει- ― λόγου χάριν σκάφη για την αντιμετώπιση της ρύπανσης και δορυφορικές εικόνες ― προσφέρονται για την αντιμετώπιση διαρροής πετρελαίου, ανεξαρτήτως από που προέρχεται. Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δρομολογήσει τροποποιήσεις του ιδρυτικού κανονισμού του EMSA, ώστε να επιτρέπεται να ανταποκριθεί σε περίπτωση θαλάσσιας ρύπανσης οποιασδήποτε προέλευσης, συμπεριλαμβανομένων των υπεράκτιων εγκαταστάσεων πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Είναι επίσης σε εξέλιξη οι εργασίες για την περαιτέρω ενίσχυση της συνολικής πρόληψης των καταστροφών και της ικανότητας αντιμετώπισής τους από την ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της βοήθειας που παρέχεται μέσω του ΚΠΠ. Οι προσπάθειες αυτές αποσκοπούν και σε συνέργειες με τις δράσεις που έχουν αναληφθεί από τον κλάδο με στόχο την ανάπτυξη δυναμικότητας ταχείας επέμβασης σε γεωτρήσεις και για την αντιμετώπιση διαρροής πετρελαίου.

8.   ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ

Στην ΕΕ ισχύει η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Έχει εκτιμηθεί ότι η αρχή αυτή σε συνδυασμό με τις σαφείς διατάξεις σχετικά με την ευθύνη καθαρισμού της ρύπανσης και την τελική ευθύνη για οποιαδήποτε ζημία, αποθαρρύνουν την υποτίμηση των κινδύνων ή την υπονόμευση των μέτρων ασφαλείας από τους φορείς εκμετάλλευσης. Αυτό το αποτρεπτικό αποτέλεσμα βοηθά τον περιορισμό των κινδύνων περιβαλλοντικής ζημίας.